جوان آنلاین: نامش را بیماری خاموش گذاشته‌اند؛ بیماری‌ای که علائمش را تا زمان فاجعه پنهان نگه می‌دارد و ارتباطی تنگاتنگ با تغذیه و سبک زندگی دارد. بیماری پوکی استخوان آنقدر مهم است که در دنیا برای آن روزی جهانی در نظر گرفته‌اند تا درباره این بیماری راه‌های پیشگیری و درمان آن آگاهی بدهند و مانع از کارافتادگی یا مرگ افراد شوند. آنطور که رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران گفته تنها ۲۰ درصد جمعیت بالای ۵۰ سال کشور تراکم استخوان طبیعی دارند و حدود ۶۳ درصد از جمعیت بالای ۵۰ سال کشور دریافت ناکافی کلسیم از طریق مواد غذایی دارند.
روز ۲۸ مهرماه مصادف با ۲۰ اکتبر، به‌عنوان روز جهانی پوکی استخوان شناخته می‌شود و به همین مناسبت، ما در کشورمان از چند سال گذشته این روز را در قالب یک هفته، تحت عنوان پویش ملی سلامت استخوان و عضلات برگزار می‌کنیم.
بر اساس داده‌های ملی، از هر دو زن بالای ۵۰ سال، یک نفر به پوکی استخوان مبتلاست و در مجموع حدود ۳۰ درصد زنان بالای ۵۰ سال دچار پوکی استخوان هستند، همچنین درصد قابل‌توجهی از مردان در سنین بالای ۵۰ تا ۷۰ سالگی نیز در معرض این بیماری قرار دارند. به‌طور کلی، پوکی استخوان در زنان شایع‌تر و زودتر بروز می‌کند که علت آن تغییرات هورمونی دوران یائسگی است.
بیماری خاموش و موذی
آنطور که مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت می‌گوید پوکی استخوان بیماری‌ای خاموش و بدون علامت است. معمولاً افراد زمانی متوجه بیماری خود می‌شوند که کار از کار گذشته و دچار شکستگی می‌شوند، در این مرحله، معماری و مواد معدنی استخوان کاهش یافته و استخوان‌ها شکننده شده‌اند، شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان اغلب در نواحی حیاتی بدن مانند ستون مهره‌ها، لگن و استخوان ران رخ می‌دهد که نقش اصلی در تعادل و استحکام بدن دارند.
بعضی از این شکستگی‌ها ممکن است حتی بدون ضربه مشخصی ایجاد شوند، مثلاً با یک عطسه یا سرفه ساده، بسیاری از بیماران سال‌ها با درد‌های مزمن یا کمردرد مبهم زندگی می‌کنند، بدون آنکه بدانند دچار شکستگی مهره شده‌اند، در مراحل پیشرفته‌تر، کوتاه شدن قد، خمیدگی قامت و محدودیت حرکت بروز می‌کند که کیفیت زندگی را به شدت کاهش می‌دهد.
هر چند پوکی استخوان اگرچه معمولاً در سالمندی خود را نشان می‌دهد، اما اگر استخوان‌هایمان را در جوانی خوب بسازیم دیرتر به این بیماری مبتلا می‌شویم و شدت کمتری از آن را تجربه می‌کنیم.
۴۰ تا ۶۰ درصد از توده استخوانی در بزرگسالان در دوره کودکی ساخته شده‌است، بنابراین در صورت داشتن تراکم استخوانی بالاتر در دوره جوانی، پوکی استخوان در سنین بالا دیرتر بروز می‌یابد، از این جهت، نقش خانواده‌ها در ورزش و تغذیه سالم در کودکی و جوانی برای پیشگیری از پوکی استخوان در آینده فرزندان از اهمیت بالایی برخوردار است.
به گفته باقر لاریجانی رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، کمبود کلسیم و ویتامین D، عدم فعالیت بدنی، مصرف سیگار و سابقه خانوادگی پوکی استخوان را از عوامل خطر بروز بیماری پوکی است. استئوپروز (پوکی استخوان) در سنین بالای ۵۰ سال ۳۰ درصد و استئوپنی (پایین بودن میزان تراکم استخوان) در این سنین، ۵۰ درصد شایع است؛ به عبارتی تنها ۲۰ درصد جمعیت بالای ۵۰ سال کشور تراکم استخوان طبیعی دارند و در سنین بالای ۶۵ سال در کشور، میزان شیوع پوکی استخوان ۴۵ درصد برآورد می‌شود و استئوپنی (تراکم پایین استخوان)نیز ۴۳ درصد برآورد می‌شود. این در حالی است که میزان موارد شناسایی نشده مبتلا به بیماری در کشور بالاست و می‌توان گفت حدود ۸۸ درصد از افرادی که مبتلا به پوکی استخوان در کشور هستند، از ابتلای خود به این بیماری خبر ندارند.
آغاز ناتوانی با شکستگی لگن
شکستگی لگن یکی از جدی‌ترین پیامد‌های پوکی استخوان است و آغاز فرآیند ناتوانی یا زمین‌گیری در سالمندان محسوب می‌شود، حدود ۲۰ درصد از مبتلایان، در سال اول پس از شکستگی فوت می‌کنند و نیمی از بازماندگان دیگر هرگز به زندگی عادی برنمی‌گردند، این افراد معمولاً نیازمند مراقبت دائمی خانواده یا خدمات حمایتی هستند و بار اقتصادی و اجتماعی زیادی به نظام سلامت تحمیل می‌کنند.
به گفته دکتر جندقی برای جلوگیری از شکستگی‌ها باید دو عامل را مدنظر قرار دهیم، نخست ایمن‌سازی محیط زندگی سالمندان و دوم تقویت استخوان‌ها و عضلات، سالمندان به‌دلیل کاهش تعادل و ضعف عضلات، بیشتر در معرض زمین‌خوردگی قرار دارند، باید محیط منزلشان روشن، بدون سیم و مانع و ایمن باشد و در عین حال، دید و شنوایی‌شان به‌طور منظم بررسی شود تا بتوانند تعادل خود را حفظ کنند.
همه عوامل ابتلا به پوکی استخوان
اگرچه بخشی از عوامل پوکی استخوان مانند ژنتیک، نژاد و جنس قابل تغییر نیست، اما با اصلاح سبک زندگی می‌توان تا حد زیادی روند بیماری را به تأخیر انداخت، سیگار، الکل، کم‌تحرکی و تغذیه نامناسب از مهم‌ترین عوامل قابل پیشگیری هستند.
مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با تأکید بر نقش تغذیه در سلامت استخوان‌ها می‌گوید: «بدن برای ساخت و حفظ استخوان به مقادیر کافی کلسیم و ویتامین D نیاز دارد، دریافت این دو ماده از طریق تغذیه متعادل و قرار گرفتن در معرض نور خورشید ضروری است، علاوه بر آن، فعالیت‌های بدنی نظیر پیاده‌روی تند، نشستن و برخاستن از صندلی یا تمرینات ساده فشار به دیوار، از جمله ورزش‌هایی هستند که با وارد کردن فشار ملایم به استخوان، موجب تقویت و بازسازی آن می‌شوند.»
در کنار این فعالیت‌ها، انجام تمرینات تعادلی نیز اهمیت دارد، تمرین‌هایی مانند راه رفتن به عقب، تغییر جهت‌های کنترل‌شده یا حرکات ساده دست و پا، باعث تقویت عضلات تعادلی و کاهش خطر زمین‌خوردگی می‌شود.
تغذیه هم نقش تعیین کننده‌ای در پیشگیری از پوکی استخوان دارد. رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران دریافت ناکافی کلسیم از رژیم غذایی را از عوامل بروز پوکی استخوان می‌داند. بنا به تأکید وی سرانه مصرف شیر و لبنیات در کشور کمتر از میانگین جهانی است. حدود ۶۳ درصد از جمعیت بالای ۵۰ سال کشور دریافت ناکافی کلسیم از طریق مواد غذایی دارند و این آمار در زنان بیشتر است به این معنا که زنان درصد بالاتری از کمبود مصرف کلسیم در رژیم غذایی را دارند. منظور از دریافت ناکافی کلسیم، کمتر از هزارو ۲۰۰ میلی‌گرم در روز برای زنان بالای ۵۰ سال و کمتر از هزارو ۲۰۰ میلی‌گرم در روز برای مردان بالای ۷۰ سال است.
